Hoe ontstaat een negatief zelfbeeld en hoe kom je er vanaf?

Jezelf niet leuk, niet mooi, niet aantrekkelijk of gewoon niet de moeite waard vinden: we hebben er allemaal wel eens last van, in meer of mindere mate. Maar als je echt worstelt met een negatief zelfbeeld, kun je hier behoorlijk onder lijden. Om te weten wat je hieraan kan doen, is het belangrijk om te snappen wat je zelfbeeld eigenlijk precies is. Hoe het ontstaat en hoe je het kan veranderen. Bij het woord zelfbeeld denk je misschien aan wat je in de spiegel ziet. Maar je zelfbeeld is eigenlijk veel complexer dan dat.

Waarom een fijn seksleven begint bij zelfliefde

Wat is je zelfbeeld eigenlijk?

Je zelfbeeld bepaalt hoe je naar jezelf kijkt. Het is het geheel van gedachten, ideeën en oordelen dat je over jezelf hebt. Hoe je jezelf ziet, hoeft dus niet altijd samen te vallen met hoe je in werkelijkheid bent. In de eerste tien jaar van je leven bouw je eigenlijk het fundament van je persoonlijkheid op. Dat fundament bestaat uit drie onderdelen. Het beeld dat je van jezelf hebt. Het beeld dat je van de wereld hebt. En het beeld van jouw mogelijkheden binnen die wereld.

Je zelfbeeld is het geheel van gedachten, ideeën en oordelen dat je over jezelf hebt.

Die drie onderdelen vormen samen het fundament van jouw zelfbeeld. Daarin bouw je voort op alle aannames die je hebt gedaan en conclusies die je hebt getrokken op basis van jouw ervaringen als kind. Het vormt grotendeels de basis van jouw handelen voor de rest van je leven. Het interessante is namelijk dat veel mensen jaren later nog steeds vanuit die aannames leven, ook al zijn de omstandigheden intussen totaal veranderd en zijn de conclusies die je als kind hebt getrokken allang achterhaald.

Hoe ontstaat je zelfbeeld?

Als kind wil je graag begrijpen hoe je je door de wereld moet bewegen. En wat je moet doen om geliefd en geaccepteerd te worden. Je trekt conclusies uit de dingen die je meemaakt. Het punt is alleen dat de conclusies die je trekt als kind, niet per se altijd hoeven te kloppen. Misschien reageert iemand in jouw jeugd altijd heel bestraffend en onaardig op iets wat je doet of hoe je eruit ziet, waaruit jij de conclusie trekt dat er dan wel iets mis zal zijn met jou, terwijl het in feite meer met de persoon zelf te maken heeft. Zo kan jouw omgeving jouw zelfbeeld positief of negatief beïnvloeden, ook al staat dat verder los van hoe jij in werkelijkheid bent.

Van je ouders moet je het hebben

Ouders hebben een grote invloed op het fundament van jouw zelfbeeld. Hoe ze op je reageren, waarin je bevestigd wordt, waarvoor je beloond wordt, waarop je wordt bekritiseerd. Ook de plek in het gezin kan invloed hebben. Ben je de oudste die veel verantwoordelijkheid krijgt toegeschoven? Of de jongste die veel meer los wordt gelaten? Tot slot speelt ook de reacties die je krijgt vanuit de buitenwereld een rol. Wordt je op school dromerig, slim of lastig genoemd door leraren? Word je gepest door leeftijdsgenoten of ben je juist populair?

Een grote puzzel

Je bouwt je zelfbeeld dus eigenlijk op uit allemaal kleine puzzelstukjes, op basis van alles wat je meemaakt en welke conclusies je daaruit trekt. Die conclusies kunnen positief zijn, maar ook negatief. Heb je veel positieve ervaringen in je jeugd, voel je je geliefd en geaccepteerd, dan zal je dit meenemen in je zelfbeeld. Andersom is het helaas ook waar: als je veel negatieve ervaringen hebt en je voelt je al jong afgewezen en bekritiseerd, dan zal dit ook zijn weerslag hebben op jouw zelfbeeld.

Je bouwt je zelfbeeld op uit allemaal kleine puzzelstukjes, op basis van alles wat je meemaakt en welke conclusies je daaruit trekt.

Help, ik heb een negatief zelfbeeld

Jezelf niet leuk vinden of niet mooi of niet de moeite waard: dat is eigenlijk waar een negatief zelfbeeld op neerkomt. Nu hebben we allemaal wel eens buien waarin we onszelf even wat minder kunnen waarderen. Dat is normaal. Maar als dit echt de overhand neemt en je leven gaat bepalen, dan kun je er behoorlijk veel last van hebben. Je hebt het gevoel dat je niets kan, je ben niet trots,  je schaamt je, je bekritiseert jezelf voortdurend. Wat niet goed gaat, daar geef je veel aandacht aan. Wat wel goed gaat, relativeer je. Je bent heel gevoelig voor de kritiek van anderen en hunkert naar bevestiging van de mensen om je heen.

Hoe kom je eraan?

Zo’n negatief zelfbeeld ontstaat vaak door een gebrek aan veiligheid, bevestiging en verbondenheid in de jeugd en kan een grote impact hebben op je leven. Het kan leiden tot psychische klachten zoals (faal)angsten, depressies of eetproblemen. Het kan ertoe leiden dat je jezelf gaat isoleren, waardoor je klachten verergeren. Als je het gevoel hebt dat jouw leven erdoor wordt bepaald, is het dan ook een goed idee om hier eens over te gaan praten met een psycholoog. Er zijn namelijk verschillende methoden waarmee je aan de slag kunt gaan om jouw zelfbeeld geleidelijk aan wat te verbeteren.

Een negatief zelfbeeld ontstaat vaak door een gebrek aan veiligheid, bevestiging en verbondenheid in de jeugd.

Negatief lichaamsbeeld

Een negatief zelfbeeld gaat vaak hand in hand met een negatief lichaamsbeeld. Als je een negatief lichaamsbeeld hebt, ben je vooral ontevreden met uiterlijkheden. Als je in de spiegel kijkt, is alles té. Te dik, te dun, te groot, te klein. Je vergelijkt jezelf continu met anderen en hebt voor jezelf een ideaalplaatje gecreëerd waar je nooit aan kan voldoen. Dit kan tot gevolg hebben dat je obsessief bezig gaat zijn met het verbeteren van je uiterlijk of dat je jezelf steeds meer gaat terugtrekken in een isolement. Ook een negatief lichaamsbeeld kan op die manier tot allerlei psychische klachten leiden.

Kun je je zelfbeeld veranderen?

Je zelfbeeld veranderen is niet gemakkelijk, maar dat betekent niet dat het onmogelijk is. Wat ik in mijn praktijk veel hoor is: ik ben nu eenmaal zo en ik kan mezelf niet veranderen. Maar dat is niet helemaal waar. Als er eigenschappen zijn die je liever zou willen veranderen, dan kun je daar wel degelijk aan werken. Vind je jezelf bijvoorbeeld onattent naar anderen en levert dat in jouw sociale leven problemen op? Dan kun je bijvoorbeeld een aantal concrete dingen bedenken die je kan doen om wat attenter te zijn. Vervolgens kun je met jezelf afspreken dat je dat een tijdje zal volhouden, tot het je steeds gemakkelijker af gaat. Zo bouw je nieuwe ervaringen op, die je meeneemt in jouw zelfbeeld. En kun je op basis van die nieuwe ervaringen na een tijdje misschien wel concluderen: hé, ik ben eigenlijk best attent. En zo werkt het ook met andere eigenschappen waar je niet blij mee bent.

Niemand is perfect

Wel is het goed om te onthouden: met aan jezelf werken is niets mis, zolang je maar beseft dat niemand perfect hoeft te zijn. Soms heeft een negatief zelfbeeld of lichaamsbeeld namelijk weinig te maken met negatieve eigenschappen die je daadwerkelijk zou moeten veranderen. Soms zijn het vooral je eigen overtuigingen die aan verandering toe zijn. Ook hier kun je jezelf gelukkig wel een handje mee helpen. Probeer er allereerst eens achter te komen wat positieve invloeden zijn in je leven en kijk of je die wat meer kunt opzoeken. Wanneer voel je je mooi, leuk, zelfverzekerd? Waar word je blij van? Wanneer ben je trots op jezelf? Wat kan je goed?

Jezelf zijn in een relatie: zo doe je dat!

Find your spark

Of het nu zit in bepaalde kleding, bepaalde muziek, sporten of creatief bezig zijn of contact met anderen: maak een lijstje van alle dingen die jou een goed gevoel geven over jezelf en probeer een een tijdje zoveel mogelijk hiervan een vaste plaats te geven in jouw leven. Iedere keer dat je zoiets doet, zul je namelijk even een positief vonkje krijgen, wat hopelijk op de lange termijn een mooi steady vlammetje wordt. Uiteindelijk gaat het er vooral om dat je de negatieve ervaringen waarop jouw leefbeeld of lichaamsbeeld is gebaseerd, geleidelijk aan gaat vervangen voor positieve ervaringen. Zodat je jezelf na een tijdje de vraag kunt stellen: kloppen al die negatieve gedachten die ik over mezelf heb, eigenlijk wel? En geloof mij maar, meestal is het antwoord nee. 🙂

Succes!

Hulp nodig?

Worstel je erg met jouw zelfbeeld en vind je het lastig om jezelf de moeite waard te vinden? Aarzel dan niet om eens contact op te nemen met een psycholoog of met een seksuoloog. Erover praten is vaak aan een hele goede eerste stap. Neem vooral een keer vrijblijvend contact op met mij of met één van mijn collega’s. We helpen je graag.

Liefs, Eveline Stallaart, seksuoloog en psycholoog